Rituelen als middel tot verandering en transformatie
Zonder afronden geen nieuw begin…
In ons is een diepe behoefte aan vieringen en rituelen… We moeten een punt zetten om naar het volgende te kunnen. Ieder kent die momenten in zijn persoonlijkleven en in zijn werkleven. Ieder kent de traditionelere momenten… een stukje geschiedenis:
We vieren Geboorte en Huwelijk, herdenken bij Sterven. We geven meer of minder aandacht aan volwassen worden, een eerste menstruatie en pensionering. Momenten in het jaar, Kerstmis, Nieuwjaar, Pasen, 4 en 5 mei…
Soms wordt er gefeest, zonder een bewust vormgegeven viering. Andere momenten wordt aan voorbijgegaan. Sinds de tijd van Calvijn en Luther maar ook Descartes en Spinoza – de verlichting van het denken – staat de vrijheid van het individu centraal. Het heeft ons veel goeds gebracht. Volgzaamheid, in bijvoorbeeld deelnemen aan kerkelijke rituelen, werd ingeruild voor eigen inzichten en kennis.
In deze sfeer ontwikkelde de wetenschap zich sterk. Zo zeer dat ze tot waarheid kon worden gebombardeerd: Wat niet bewezen kan worden is niet waar. Deze nuchterheid leidde ook tot een – mij persoonlijk zeer bekende – mentaliteit van: doe maar gewoon dan doe je gek genoeg.
Er blijkt echter in ons een diepe behoefte te zijn aan vieringen, aan rituelen. Een ritueel is een geheel van overgeleverde gebruiken die een belangrijk moment onderstrepen, in de gemeenschap. Maar de focus was niet op gemeenschap. Het tijdperk van het individualisme bracht geen nieuwe collectieve afspraken, geen nieuwe vormen voor belangrijke momenten in het leven. En zo is het even wonderlijk als logisch dat onze rituelen rudimenten zijn van de oude, christelijke, vormen, aangevuld met uitingen van De Nieuwe Religie: Consumisme. We moeten toch wat…
Nuchterheid en rationaliteit waren aanleiding om, met het badwater, het kind weg te gooien. En het kind is de kracht van het ritueel: het versterken van belevenissen en draagbaar maken van emoties door ze te delen.
De zin en het belang…
Een doorleefd ritueel maakt het mogelijk om momenten meer bewust te ervaren, je versterkt de beleving door je uit te spreken. In een ritueel worden dingen opengelegd. Het geeft ruimte aan gevoelens. In onze rationele en grotendeels door mannelijke energie gestuurde cultuur wordt het uiten van emoties gezien als zwak. Emoties en gevoelens zijn echter signalen: iets vraagt nader onderzocht te worden. Door te communiceren blijkt dat we bij bepaalde gebeurtenissen vaak vergelijkbare gevoelens hebben als anderen. Dàt onderkennen en ervaren maakt het verdriet lichter, en het maakt de vreugde groter.
– In het onderkennen en delen van elkaars eenzaamheid bij het overlijden van een dierbare kun je een sterke verbondenheid voelen. de dood is een onlosmakelijk deel van het leven.
– Door je verbinding met je partner publiekelijk uit te spreken, wordt de intieme band en de vreugde daarover versterkt. happyness is only real when shared (into the wild)
In een ritueel wordt afgerond, herinnerd, “schoongemaakt”, herbegonnen. Samenvattend kun je zeggen:
– wat je niet rond maakt blijft steken: een ritueel maakt rond.
– geen begin zonder einde, een ritueel markeert eind en begin.
– wat impliciet is expliciet maken, een ritueel maakt zichtbaar.
Met de verworvenheid van het individualisme kunnen we op eigenwijze vormgeven aan belangrijke momenten in het leven. Het wordt tijd te onderkennen dat we veel gemeenschappelijk hebben. Daarvan kunnen we genieten en dat ondersteund. Een ritueel maakt een gebeurtenis tot een werkelijk feest, een gedragen ondersteuning, of een echt nieuw begin. De aandacht die je het geeft maakt de gebeurtenis zichtbaar, brengt het in het licht.
Een ritueel heeft een persoonlijk en maatschappelijk belang: het geeft verbinding, Het koppelt het individuele aan het gemeenschappelijke. Aandacht geven aan belangrijke momenten in het leven, vieringen, rituelen, zijn een kans op transformatie: niet meer de individuele ontwikkeling als eerste en enige, maar het één en het ander, Individu en Gemeenschap.
De visie in dit stuk rond ruimte maken voor het nieuwe door afronden van het oude is een belangrijke drijfveer in ons werk. De tekst is een samenvatting van een lezing gehouden voor de Rotterdamse Salon.
Voor meer informatie: jan-en-lieve@nieuwtij.nl
Je kunt je ook abonneren op onze Nieuwsbrief.