Compassie als levenshouding
Vrede begint met compassie, met de wens dat mensen het goed hebben. Dat mensen niet geplaagd worden door honger, oorlog, of innerlijke strijd. Meeleven, compassie komt vanzelf op als je in het nieuws slachtoffers van een oorlog of natuurramp ziet, of wanneer je beelden ziet van mensen met hun kinderen op de vlucht op zoek naar een veilig onderkomen. Als je werkelijk durft kijken doet dat pijn en is je eerste impuls dat je wilt helpen, al is het maar een arm om de schouder slaan. 
Meeleven, compassie geeft je een vervuld gevoel, het is hetzelfde gevoel dat je kunt hebben als een nabij-iemand, een partner, kind, familielid of vriend het goed heeft. Allemaal hebben we bewondering voor meelevende mensen. We worden blij van de verhalen van Moeder Theresa, Mahatma Gandhi, Marten Luther King, Albert Schweitzer. En van bijvoorbeeld bv Pater Damiaan die zijn leven gaf aan leprapatiënten en zelf aan die ziekte overleed. Dat hebben we niet bij haatdragende mensen.
Het wonderlijke is dat het ook feitelijk en fysiek goed is voor onszelf. Het is goed voor de ander en het is goed voor jezelf. ‘Helpen geeft een euforisch gevoel, doordat endorfine vrijkomt in de hersenen. Onderzoek laat zien dat beloningscentra in onze hersenen oplichten als we behulpzaam zijn. Het warme gevoel ontstaat door het vrijkomen van een hormoon dat ook vrijkomt bij moeders die borstvoeding geven.’* Dit alles begint bij het beoefenen van compassie. Een mooie illustratie hiervan vond ik in het volgende levensverhaal.
Anthony Hinton had als ter dood veroordeelde de ervaring dat compassie hem bevrijdde van zijn pijn en zijn levensvreugde terug gaf. Hij belandde voor een misdaad die hij niet begaan had in de dodencel. Hij was boos en verslagen. “Als niemand meer gelooft wat je zegt, houd je uiteindelijk op met spreken. Ik zie niets, vroeg niets, groette niet, als ik een vraag had schreef ik die op ‘n briefje. Ik was boos. Toen ik mijn 4e jaar inging, hoorde ik een man in de cel naast mij huilen. De liefde en compassie die ik van mijn moeder had meegekregen kwam naar boven en ik vroeg hem wat er aan de hand was. Hij vertelde dat hij zojuist had gehoord dat zijn moeder was overleden. ‘Bekijk het eens zo’ zei ik, ‘nu heb je iemand in de hemel die jouw zaak bij god bepleit’. Daarna vertelde ik hem een mop en hij begon te lachen. Ik realiseerde me: Mijn moeder leerde ons blij te zijn, als je blij bent worden de mensen om je heen ook blij. Mijn stem en gevoel voor humor waren terug. Na die nacht heb ik 26 jaar lang geprobeerd me te richten op problemen van anderen en aan het eind van elke dag realiseerde ik me dat mijn eigen problemen niet meer centraal hadden gestaan die dag”. Die gebeurtenis maakte dat hij niet langer gevangene was van zijn eigen lijden. Zo herwon en behield hij zijn levensvreugde op een van de meest vreugdeloze plekken op aarde. Hinton werd vriend en raadgever van gevangenen en bewakers. Hij bracht warmte en compassie op een liefdeloze plek. Gedurende zijn tijd in de gevangenis zag hij 54 mensen langs zijn cel lopen op weg naar de executieruimte. Hij kreeg zijn medegevangenen zover dat ze, 5 minuten voor een terechtstelling, begonnen te beuken op hun tralies. Hij ontdekte dat veel gevangenen nooit een onvoorwaardelijke vorm van liefde hadden gekend. ‘We werden elkaars familie,.. We wisten niet of er andere familie of vrienden aanwezig waren en daarom sloegen we op de tralies om degene die ter dood gebracht werd duidelijk te maken ‘we zijn bij je, houden van je tot het eind’.*
We zijn een groot deel van ons leven bezig ons om hoog te worstelen op de prestatieladder, worden onderweg beoordeeld/ getaxeerd en vaak onvoldoende bevonden. We staan argwanend tegenover compassie omdat we accepteren dat in de natuur het recht van de sterkste geldt -iedereen concurreert als het er op aankomt met de ander. Of het nu gaat om je rol als kind, ouder, familielid, vriend of de rol in je werk: de lat ligt heel hoog. En zo zijn we de zorg voor ons zelf, de glimlach om wat we wel en wat we niet kunnen, vergeten. En daarmee verliezen we de vriendelijkheid voor ons zelf en de ander, het brengt strijd en eenzaamheid. In de evolutie echter beschouwt men samenwerking en de kernemoties empathie, compassie en gulheid inmiddels als voorwaarde voor het voortbestaan van onze soort.*
Met compassie helpen we elkaar en we helpen ons zelf.Helpende handen:
Vanuit betrokkenheid is er ruimte voor hulp en een glimlach voor onszelf en voor de ander. En zo is het verbindend, behulpzaam en bevrijdend. Om tenslotte de woorden aan te halen van Hinton, die na 30 jaar gevangenschap vrij kwam: ‘Als ik boos blijf op wie mij mijn vrijheid ontnamen, laat ik ze ook de rest van mijn leven afnemen’. Je beseft de waarde van vrijheid pas als die je ontnomen wordt. Mensen schuilen voor de regen, ik zoek de regen op: iets wat uit de hemel komt is een zegen’. Compassie maakte hem vrij tijdens zijn gevangenschap en in zijn leven daarna.
* bron: Het boek van vreugde, Dalai Lama en Desmond Ttu.
De beoefening van Mededogen** bevrijdt je van egoïsme.
Stap 1. Ga rustig zitten, voel je fysieke aanwezigheid en breng je aandacht naar je ademhaling.
Stap 2. Visualiseer de kring van mensen die je dragen met hun liefde. Stel je voor hoe hun liefde je hart vult.
Stap 3. Vervuld van liefde, in de wetenschap dat ieder opzoek is naar een beetje geluk, wens je jezelf te zijn:
vrij van pijn, egoïsme,
vrij van lijden,
vrij van angst voor lijden,
vrij van oorzaak van lijden en angst,
En tenslotte dat je vrij, onbevangen en moedig pijn en lijden tegemoet zal treden als deze op je weg komen. En ze komen op je weg, want ze zijn deel van het leven.
Stap 4. Je herhaalt stap 3 nu voor een dierbare.
Stap 5. … voor een neutraal persoon.
Stap 6. … voor iemand met wie je geen verbinding voelt, ‘een vijand’.
Stap 7. … voor alle levende wezens, in de wetenschap dat ieder op zoek is naar geluk.
Je kunt ook van stap 3 direct naar stap 7 gaan – maar nimmer om tijd te besparen. De beoefeningen hebben hun effect en zin door ze te doen vanuit rust en ruimte.
**Deze beoefening is 1 van de 4 Brahma Vihara’s uit de Hindoe traditie. In verschillende Boeddhistische tradities is de deze beoefening bekend onder de naam ‘de 4 onbegrensdheden’, ‘de 4 elementen van werkelijk liefde’, ‘4 onmetelijke deugden’.
***Naast deze oefening is de beoefening in Tong Len, geven en nemen, zeer behulpzaam.
Deze beoefening is deel van ons programma rond compassie. Omdat ik het raadzaam vind om deze oefening gezamenlijk en begeleid te doen, beschrijf ik die oefening hier niet.