Nachtrein naar Lissabon
Nachtrein naar Lissabon, Pascal Mercier
Wereldbibliotheek, ISBN 978 90 284 2101 1.
Een schitterend boek dat zich in vele lagen laat lezen.
De hoofdpersoon, een tevreden leraar, realiseert zich door een ontmoeting dat het bekende voor hem te nauw is geworden, wat het kan brengen is vervuld. Hij vertrekt van de ene op de andere dag uit zijn vertrouwde leven, op onderzoek naar de schrijver van een boek dat hem raakt.
De schrijver neemt ons mee op reis langs levensthema’s als eenzaamheid, zelfkennis, angst en teleurstelling, zingeving, vriendschap, leven en dood. Over dat laatste bijvoorbeeld:
‘En zou je de angst voor de dood kunnen beschrijven als de angst niet de mens te kunnen worden naar wie je hebt gestreefd?‘.
In een boeiend verhaal worden opvattingen en ervaringen aangereikt die inspireren tot onderzoek van thema’s in het eigen leven- zonder dat het gevoel ontstaat dat hier iemand aan het woord is die daarin zou willen sturen. Mooi verwoord vind ik de samenhang van het eigen welbevinden met je omstandigheden: ‘Bestaat er een geheim onder de oppervlakte van het menselijk doen? Het is uiterst merkwaardig maar het antwoord verandert bij mij met het licht dat op de stad en de Tejo valt. Is het het betoverende licht van een zinderende dag in augustus, dan komt de gedachte aan een verborgen menselijke diepte me voor als een curieus en ontroerend fantasme. Hangt er daarentegen op een sombere dag in januari een koepel van schaduwloos licht en saai grijs boven de stad, dan ken ik geen zekerheid groter dan deze: dat al het menselijk doen slechts een hoogst onvolmaakte, bijna lachwekkend machteloze uitdrukking is van een verborgen innerlijk leven van onvermoede diepte.. ‘.
Hoe vaak vergeet je niet dat een stemming zo bepaald kan worden door wat buiten jezelf is, het seizoen, je fysieke omgeving, schoonheid…? Hoe bevrijdend is het niet die gedachte te herstellen?
De beschrijving van ‘toeval’ is voor mij een directe oproep tot overgave en vertrouwen. ‘De werkelijke regisseur van het leven is het toeval –een regisseur vol wreedheid, barmhartigheid en verwarrende charme. Wat is er zo verschrikkelijk aan de gedachte aan het toeval?’ Het doet me denken aan de definitie van geluk van Sakyong Mipham Rinpoche: Geluk is een goede samenloop van omstandigheden.
Rode draad in het verhaal is de vriendschap en de betekenis van vertrouwen in het contact. De vrienden hebben elkaar nodig want: ‘… ik wist dat ik alle tegenstrijdige gevoelens die me dreigen te verscheuren onder woorden zou moeten brengen om niet langer hun slachtoffer te zijn.’
Hoezeer ik ook houd van directe studieboeken, gericht op onderwerpen rond drijfveren, maatschappelijke betrokkenheid, betekenis van ons leven, en meer– Nachttrein naar Lissabon geeft aan dat al deze onderwerpen treffend onderdak kunnen vinden in een boeiende roman. Een boek dat ook naslag werk is voor de vele thema’s. Het boek onderstreept daarmee ook de betekenis van kunst voor de samenleving.
Jan Weeda.